noviembre 2024 / Inéditos, Traducciones

 
Versiones de los poemas en quechua e inglés al español por el autor.

 
Madre Tierra

Gran Madre Pletórica
Gigantesca y Radiante Mujer
Eres setecientas veces siete millones
más grande que el humano, madre mía.
Burbuja celeste y cósmica
haz que me crezcan raíces de las tripas
para estar aferrado a ti, madre
porque he nacido sin raíces
he llegado huérfano a este mundo.

Los bosques
las hierbas medicinales
hasta la paja bravía
crecen aferrados a ti.
Crecen conociendo
de cerca tu grandeza.
Te conocen hace miles de millones de años
madre mía, esos tus hijos que no caminan.
En cambio, yo
soy trashumante
mago errante y solitario.

Madre mía, Pachamama
que brindas el alimento nutritivo y dulce
refugio, corazón de fuego, madre mía
desde hoy declaro:
Soy tu hijo,
ya no seré más huérfano
y de mis pies
del interior de mis intestinos
crecen ya estas raíces
que salen del presente
y llegan hasta tu gran y profundo corazón de fuego, madre mía.

 
Pachamamallay

Hatun Qhapaq Mamallay
Hatun Karay Munay Warmi
qanchis chunka veces qanchis millones aswan
hatunmi runamanta kanki, mamallay.
Burbuja celeste y cósmica,
wiksaymantaraq saphikunata lluqsirachimuy
allpaykiwan t’inkisqa kanaypaq, mama
mana saphiyuq paqarirqani
hamurqani wakcha kay mundoman.

Sach’a-sach’a
hampiq qurakuna
ichhuchakunapas
qanmanta
munaychata wiñakunku.
Hatun kayniykimanta yacharispa wiñakunku.
Llapan millones millonesnintin wataykimanta
yachaqkuna kanku, mamallay, sayasqa wawaykikuna.
Mana nuqa hinachu
puriq
purikuq sapallay mago.

Mamallay, Pachamama
hatun misk’i mikhuchiq
nina sunquyuq p’istuq mamallay
kunanmanta pacha nikuni:
Wawaykim kani,
manaña wakcha kasaqñachu
chakichaymantapas
wiksaypa ukhunmantapas
raphikunaqa wiñashanña
kaymanta pacha
hatun nina ukhun sunquykikama, mamallay.

 

 
Mamá África

Magnánima Reina, Mamá África
proveedora del sabroso alimento
ataviada con capas verdes.
Te ruego que me ayudes
estoy a un paso de volverme un criminal.
Estoy a punto de cortarle la cabeza a alguien
y bailar sobre su sangre.
No me gusta cómo me hablan, Pachamama
odio la manera en que me miran y se ríen
y me acuerdo una y otra vez de sus atrocidades históricas
así que
reaccioné.
Quise transformarlos en pájaros
quise cantar con ellos “asibe happy, sibemunye”
pero no escuchan.
Solo saben rezarle a Jesús con una mano levantada
y con la otra te torturan y te hacen
desaparecer.
Los odio tanto, Pachamama
que en mi mente les disparo saetas púrpuras de cristal todos los días.
He olvidado lo que me enseñaste
con tus palabras hechas de pájaros con armaduras azules
y cabras de oro destruyendo autos.
En Makhanda vi espíritus sin descanso atiborrando las lomas
ellos me susurraban al oído:
“Trae comida
el suelo está empapado en nuestra sangre
los maíces ya no crecen de esta tierra”.
Vete a la mierda, Rey de España
Vete a la mierda, Reyna Isabel
son todos ustedes criminales
y van a pagar bien caro.
Ustedes no son puros.
Su blanquitud es una mentira de la que estoy harto.
Me niego a perpetuar esas ideas.
En Perú decimos:
“No se come en frente del pobre”
pero ustedes tragan en
frente de gente famélica
gente que está famélica por culpa de ustedes
y de todas sus bromas políticas de mierda.
Les estaba gritando esas cosas, Madre Tierra,
completamente ebrio,
Madre Tierra.
¿Qué hago?
¿Cometo un crimen para hacer justicia?

Con tranquilidad
Madre Tierra me respondió a través de las aguas
del Río Mooi Rivier y me dijo:
Hijo mío, Hijo del Sol
Ya no llores, hijo mío
Mira
el mundo moderno
ahora descansa
sobre frágiles pilares de humo.
Ten un poco más de paciencia.
Y cuando ellos regresen
con su demencia exagerada
no los asesines
ya están muertos
mejor conviértete en una roca prehistórica
reconéctate
con la Cordillera de los Andes
y sigue tu camino.
No te preocupes, hijo mío
la justicia está llegando.
Los criminales se autodestruirán dolorosamente
tu locura se hará calma
y el territorio robado
será devuelto
al futuro.

 
Mama Africa

Hatun Ñust’a Mama Africa
Sumaq T’anta Mikhuna Mast’ariq
Q’umir p’achayuq mamallay.
Please help me
‘cause I’m about to commit a crime.
I’m about to cut somebody’s head
to dance on their blood.
I don’t like the way they talk to me, Pachamama
I hate the way they stare at me and laugh
and I keep on remembering their historical
atrocities.
So
I reacted.
I wanted to change them to birds
I wanted to sing “asibe happy, sibemunye” with
them
but they can’t listen.
All they do is pray to Jesus with one hand raised
and with the other they torture and make you
disappear.
I hate them so much, Pachamama
in my mind I shot them with purple crystal
arrows every day.
I have forgotten what you have taught me
with your words
of blue-armored birds
and golden goats destroying cars.
In Makhanda I saw restless spirits crowding
the hills
they whispered to me:
“Bring food here
the soil is soaked with our blood
crops no longer grow from this land”.
Oh, fuck you King of Spain
Oh, fuck you Queen of England
Y’all criminals
and you gonna pay dearly for your crimes.
You are not pure.
Your whiteness is a lie I’m sick of
and I refuse to perpetuate your mindset.
In Peru we say: “never eat in front of the hungry”
but you keep on eating in front of starving people
people who are starved because of you
and all your fucking political jokes.
I was screaming those things at them,
Pachamama, wasted as hell, Pachamama.
What do I do?
Must I commit a crime to make justice?

Calmly
Pachamama replied to me through the waters of Mooi Rivier and said:
Wawallay, Intiq Churin.
Amaña waqayñachu, wawallay.
Look
Modern world now rests
on fragile pillars of smoke.
Be a little more patient.
And when they come to you again
with their exaggerated dementia
don’t try to kill them,
they are already death,
instead become a prehistoric rock
rejoin the great Andean mountains
and move on.
Don’t worry, wawallay, justice is coming.
The criminals will painfully destroy themselves
Your madness will become calm
and the stolen land will be given back
to the future.

 

 
Huayno experimental Nro. 5

Mírate tu carita. Mírate bien a los ojos. ¿Puedes ver las
Estrellas dentro de tus ojos? ¿No puedes verlas, papá? Esa
pequeña y luminosa Estrella azul es nuestra casa. Ella es
nuestra Mamá grande. ¿Escuchas los carros? ¿Escuchas el
andar del río? El corazón de todos los seres humanos canta.
Todos los pájaros cantores existen. Hasta los Apus están
bailando. Todas nuestras sonrisas. Toda nuestra profunda
tristeza en esa pequeña y luminosa Estrella azul.

 
Ikpirimental waynu taki Nro. 5

Uyachaykita qhawakuykuy. Ñawichaykitapas
allinta qhawakuykuy. Chay ñawichaykipi
Quyllurkunatachu rikushanki? Manachu
Quyllurkunata rikunki, papá? Chay huch’uy,
k’anchaq, anqas Quyllurchallaqa wasinchismi.
Paymi Hatun Pachamama, mamallay.
Karrukunatachu uyarishanki? Mayukunaq
puriynintachu uyarishanki? Llapan runakunaq
sunqun takirishan. Llapan takiq pichinkukuna
kawsakushanku. Apukunaraq tusukushanku.
Llapan asiyninchismi. Llapan ukhu
llakiyninchismi chay huch’uy, k’anchaq, anqas
Quyllurchallapi.

 

 
Huayno experimental Nro. 3

El viento sopla en tu cabeza y hace bailar tu cabello,
cargador del mundo. Y mi corazón, no mira a nadie más.
Tú bailas, fumas, bebes chicha sin darte cuenta de mí. Dios
escucha con alegría las canciones de huayno. Y tú, que
cargas el mundo en la espalda, eres como una hermosa
canción de huayno. Ven, regresa, abrázame otra vez, como
las nubes abrazan a los Apus.

 
Ikpirimental waynu taki Nro. 3

Umachaykipi wayra phukun, chukchachaykita
tusurichispa, tiqsimuyu q’ipiq. Sunquytaq
qanllata qhawasunki. Qan tusunki, pitanki,
aqhata ukyanki, mana nuqata riparawaspa.
Diosninchisqa waynu takikunata kusisqalla
uyarin. Qantaq huk munay waynu taki hina
kanki, tiqsimuyu q’ipiq. Hamuy, kutimuy, huk
kutitawan marq’arikuway, phuyukuna Apukunata
marq’arikusqanmanhina.

 

 
Desde donde podamos ver la luna

Ojitos donde caen las estrellas
vamos a fumar hasta el amanecer
hasta el amanecer
donde podamos ver la Luna.

Ojitos donde caen las estrellas
vamos a tomar hasta el amanecer
hasta el amanecer
donde podamos ver la Luna.

Pero no vayas a asustarte
de lo que puedo volar
de lo que yo puedo amar.

Pero no vayas a asustarte
de lo que wa despegar
de lo que yo puedo ver
ayayay, de lo que yo puedo ver.

Hablado:
En tus ojitos frutales
estrellas y luceros podrían caerse
por eso, cuida bien tus ojitos
de capulí.

Desde donde vemos la Luna
cuate mío que hace caer a los astros
aquí te digo: Adiós, adiós
aquí te digo: Adiós, adiós.
Ayayayay, adiós.
Ayayayay, adiós.

Fuga:
Puma negro
Clavel azul
Galaxia de 7 colores
Hoja de coca
Potro azulino
Planeta de 7 colores (Bis).

Puma negro
Clavel azul
Galaxia de 7 colores
Hoja de coca
Ave azulina
Planeta de 7 colores (Bis).

 
Killa qhawana pata

Killa qhawana pataman
qoyllur urmana ñawicha
haku ukyaq, illarinankama
illarinankama.
Killa qhawana pataman
qoyllur urmana ñawicha
haku, pitaq, illarinankama
illarinankama.
Amayá mancharinkichu
de lo que puedo volar
de lo que yo puedo amar.
Amayá mancharinkichu
de lo que wa despegar
de lo que yo puedo ver
ayayay, de lo que yo puedo ver.
Hablado:
Ñawi ruruchaykipi
ch’askakuna, qoyllurkuna urmayunman.
Chayrayku, cuida bien tus ojitos
de capulí.
Killa qhawana patapi
qoyllur urmachiq papicha
nishayki: tupananchiskama,
tupananchiskama.
Nishayki: tupananchiskama,
tupananchiskama.
Ayayayay, tupananchiskama.
Ayayayay, tupananchiskama.
Fuga:
Yana pumacha
Azul clavelcha
7 colores galaxia
Hoja de coca
Potro azulino
7 colores planeta (Bis).
Yana pumacha
Azul clavelcha
7 colores galaxia
Hoja de coca
Ave azulina
7 colores planeta (Bis).

 

* Poemas provenientes de Paraíso Tropical Andino, Lima, Pesopluma, 2023.

 

 


Autor

Jorge Alejandro Ccoyllurpuma

/ Cusco, Perú, 1987. Poeta, traductor, músico y empresario. Su vida y obra están profundamente influenciadas por la cosmovisión quechua. Reside entre Perú y Sudáfrica. Su empresa Chiri Uchu TXT se dedica a la traducción literaria en los idiomas originarios del Sur global. Además, bajo el nombre de Ishishcha, hace música experimental, y fundó la banda de indie rock andino Chintatá. También ha participado en grupos de huayno cusqueño como Killa Waynas del Perú y Willka Sonqo Taki. Paraíso Tropical Andino (2023) reúne toda su obra poética.

noviembre 2024